lectuurcommentaar – aanvullend bij de bespreking tijdens de lessen Latijn
vv.255-272 - vv.295-316 - vv. 415-444 - vv.450-476 - vv.548-579 - vv.679-702 - 847-853
Aen.VI, 255-272 IPV p.94-97
Aan de ingang van de onderwereld
255
primi: hypallage voor sub prima lumina solis
solis: ond.gen. bij ortus, bij lumina is de verklaring
bezitsgen. te verkiezen
256 mugire: kan als historische inf. beschouwd worden, tenzij coepta <sunt> zeugmatische wordt gelezen bij mugire solum – nochtans is het erg ongewoon om coepta sunt met een actieve inf. te verbinden
257
silvarum: met noodzakelijk een enjambement
iuga silvarum: misschien gen. van hoedanigheid? of een beschrijvende
genitief naar Grieks model? – de betekenis is in elk geval: iuga silvis
operta
ululare: wordt ook gezegd van de klaagzang van klaagvrouwen bij een
lijkstoet – het is in elk geval een bijzonder vervelend en huiveringwekkend
geluid, zo een waar men kippenvel van wil krijgen
258
adventante dea: tijdbepalend én redengevend
procul…: met een dergelijke waarschuwing zorgden in Rome de
offerpriesters ervoor dat geen ongewenste gebeurtenissen zouden voorvallen bij
een offer: elke onjuiste beweging of geluid gold immers als mali ominis
en deed de geldigheid van het offer teniet
profani: omdat zij geen gouden twijg bij zich droegen, zoals Aeneas
259
vates: ziener, profeet (mann. én vr.) hier wordt natuurlijk de
sibylle bedoeld
toto luco: abl. verwijdering
260
viam: inwendig LV bij invade
vaginā: abl. verwijdering bij eripe
261
animis: poëtisch meervoud voor animo: moed
pectore: als zetel van de gevoelens, de emoties, op alle gebied
262
tantum: benadrukt dat de sibylle niet lang heeft gesproken,
wellicht om haar extatische staat te behouden
furens: furere heeft steeds een kwalijke bijklank, het is verwant met furor:
een razernij die de mens buiten zichzelf brengt, ongecontroleerde, wilde drift
antro aperto: prefixdatief ? het hyperbaton is zeker expressief: de
gapende mond van de grot omsluit het werkwoord
263
passibus: abl. middel bij aequat
aequare: evenaren: de idee is dat hij een even grote vastberadenheid de
donkere grot binnengaat als zijn leidsvrouw – dat ze perfect samen binnengaan
wordt onderstreept door het gekruiste hyperbaton, dat omsloten wordt door
onderwerp en werkwoord:
ond. – A – B – A' – B' – ww
264
Di…: hier is de dichter zelf aan het woord: Vergilius is wel
vaker aanwezig in de Aeneïs (dat is één van de kenmerken van het kunstepos).
Nu kan men de vraag stellen waarom hij zich hier tot de goden richt: wil
hij zich wellicht indekken tegen heiligschennis (was Vergilius zó gelovig?) of
grijpt hij de kans om de spanning op te drijven door zijn lezers mee te nemen
naar geheimen die weinigen kennen?
imperium animarum: het oppergezag over de schimmen van de overledenen: dus Pluto
en Proserpina (Juppiter heerste over de aarde en de hemelgoden, Neptunus over de
zee en de natuurverschijnselen)
265
Chaos / Phlegeton: de Griekse namen verlenen nog wat extra
exotisme!
loca tacentia: kan een herneming (een bijstelling) zijn bij de twee
namen, om hun karakteristieken te verduidelijken, of het kan een algemene
formulering zijn waardoor Vergilius zeker kan zijn dat hij geen enkele god van
de onderwereld overslaat in zijn aanroeping
266
fas: het begrip dat wijst op "geoorloofd door de goden"
numine vestro: ablatief, misschien van hoedanigheid: "het weze in
overeenstemming met uw goddelijke wil"
267 alta terra mersas: in is weggevallen, dus: abl. locatief: "gedompeld diep in de schoot der aarde"
268
Ibant: waarom imperf.? – het betreft immers een eenmalige
handeling; verwachten we dan niet eerder een verhalend perfectum?
Het imperf. kan erop wijzen dat de tocht een hele poos heeft geduurd: dat zij
een lange wandeling hebben moeten afleggen, dit idee wordt gesteund door de
beschrijving van de loca waarlangs ze passeren
obscuri: omdat ze door het donker moeten (per umbram)
obscuri / sola: een dubbele hypallage: naar de betekenis zou het moeten
zijn: ibant soli sub obscura nocte per umbram
sola: want de andere Trojanen mochten (als profani) niet mee
270
per: noemt de begeleidende omstandigheid: "onder een
versluierde maan"
maligna: de letterlijke betekenis (kwaadwillig) klinkt ook een beetje mee
door, want het beeld dat Vergilius oproept is niet bepaald vrolijk en blij, maar
gevaarvol en dreigend
271 condidit Jupiter: de weersomstandigheden zijn geen loutere natuurverschijnselen, maar het werk en de wil van de hemelingen!
272 rebus: abl. verwijdering of datief nadeel bij abstulit
BESPREKING:
1) Voel je
aan hoe Vergilius een sfeer van duistere dreiging oproept bij het begin van dit
fragment? Probeer een inventaris te
maken van de middelen waarmee hij dat dreigend effect bereikt.
zie vv. 255-258a en 258b-263: de middelen die Vergilius gebruikt zijn nogal divers:
- de klanken: heel veel s en de donkere u in
de eerste drie verzen, om daarna op a over te gaan: het naderen van de
sibylle wordt begeleid door een nieuw akkoord
- allitteraties in 258b-263: pr..: een harde, ruige klank; t:
krachtig beklemtoond; v: de zachte [w]-klank; ff en f:
grimmig en onaangenaam
- inhoudelijk: ecce: verrassend en schrikwekkend, leidt meestal iets
onverwachts in; in 255-258a is het nog donker en doen er zich bepaald
"horrorachtige" fenomenen voor; in 258b-261 moeten alle profani
weg: wat er gaat gebeuren wordt voorgesteld als iets gevaarlijks, "geen
toegang voor onbevoegden", en zelfs zij die wél binnenmogen wagen zich
best niet ongewapend aan de onderneming; in 262-263: als een parachutespringer
waagt de sibylle, gevolgd door de onversaagde Aeneas, zich in het avontuur
dus: zo'n scène, met zo'n spanningsgeladenheid, doet de toehoorders op het puntje van hun stoel zitten
2) Wie is
de mihi van vers 266? Op
welke manier geeft deze zin een hoogst sacraal gehalte aan de dingen die in de
volgende verzen zullen te lezen zijn?
mihi slaat natuurlijk op Vergilius zelf: bij
voorbaat vraagt hij toestemming (en verontschuldiging) aan de goden voor hetgeen
hij gaat vertellen: het betreft blijkbaar zeer bijzondere geheimen. Het effect
daarvan is:
- retarderend: na de spannende sprong in het duister van vv. 262-263 wordt die
spanning nog wat langer vastgehouden
- initiatie van de lezer in een soort geheime 'cultus': de inhoud maakt
duidelijk dat verre van iedereen de geboden informatie behoort te krijgen.
3) 268-272: ook in deze verzen is het onbehaaglijke gevoel overduidelijk aanwezig: welke elementen die de lezer angst en ontzag inboezemen kan je aanwijzen?
Die angst en ontzag komen voort uit:
- de donkere, dreigende omgeving:
obscuri
sola nocte
umbram
vacuas
inania
incertam lunam
luce maligna
silvis caelum
condidit umbra
nox
atra
- de angstaanjagende leegte, daardoor des te onbehaaglijker
(vergelijk het met een grote, lege parkeergarage in het midden van de nacht…)
CREATIEVE VERWERKING:
Probeer dit
stukje eens te ‘hertalen’, dus niet letterlijk vertalen naar het Nederlands,
maar op een eigen, creatieve wijze om te zetten, zodanig dat het gevoel van
onbehagen en dreiging duidelijk aanwezig is.
of
Ken je een stuk literatuur of een muzikaal werk of een filmfragment waarin
dezelfde emotie en angstgevoelens worden opgewekt?
Stel het eens voor aan je klas (bespreek je stukje wel even eerst met je
leerkracht).
Aen.VI, 295-316
IPV p.97-99
Charon, de veerman
295
Van hier vertrekt de weg die voert naar de wateren van de Tartarische
Acheron.
Hinc via Tartarei quae fert Acherontis ad undas.
Troebel van slijk deint deze maalstroom op en neer in een wijde kolking
turbidus
hic caeno vastaque voragine gurges
en braakt al zijn zand uit in de Cocytus.
aestuat
atque omnem Cocyto eructat harenam.
De wacht bij deze wateren en stromen houdt de huiveringwekkende
portitor
has horrendus aquas et flumina servat
gruwelijk vuile veerman Charon, op wiens kin een dichte
terribili
squalore Charon, cui plurima mento
300
onverzorgde grijze baard groeit, zijn vlammende blik is onbeweeglijk,
canities
inculta iacet, stant lumina flamma
van zijn schouders hangt in een knoop een smerige mantel.
sordidus
ex umeris nodo dependet amictus.
Hijzelf duwt de sloep met de vaarboom voort, bedient de zeilen
ipse
ratem conto subigit velisque ministrat
en zet met zijn ijzerkleurige schuit de lichamen over,
et
ferruginea subvectat corpora cumba,
reeds op jaren, maar deze god kent een krasse en vinnige oude dag.
iam
senior, sed cruda deo viridisque senectus.
305
Naar deze oevers stroomde en stormde een bonte schare,
huc omnis turba ad ripas
effusa ruebat,
vrouwen en mannen en de levenloze lichamen
matres
atque viri defunctaque corpora vita
van grootmoedige helden, knapen en ongehuwde meisjes,
magnanimum
heroum, pueri innuptaeque puellae,
en jonge mannen die vóór de ogen van hun ouders op de brandstapel waren
gelegd:
impositique
rogis iuvenes ante ora parentum:
zo talrijk als in de bossen bij de eerste koude van de herfst
quam
multa in silvis autumni frigore primo
310
de blaren glijdend nedervallen, of naar het land, van volle zee,
lapsa
cadunt folia, aut ad terram gurgite ab alto
de vogels samenkomen wanneer de kille tijd van het jaar
quam
multae glomerantur aves, ubi frigidus annus
hen wegjaagt over het water en zendt naar zonnige streken.
trans
pontum fugat et terris immittit apricis.
Zij stonden te smeken om het eerst de overtocht te maken,
stabant
orantes primi transmittere cursum
en vol verlangen naar de andere oever strekten zij de handen uit.
tendebantque
manus ripae ulterioris amore.
315
Maar de norse veerman neemt nu eens dezen en dan weer genen op
navita sed tristis nunc hos
nunc accipit illos,
maar houdt de anderen ver verwijderd van het strand van de stroom.
ast alios
longe summotos arcet harena.
Aen.VI,415-444
IPV p.100-103
Aan de overkant van de Styx
415 Eindelijk zet hij over de stroom, ongedeerd, de profetes en de man af
tandem
trans fluvium incolumis vatemque virumque
in het nare slijk en het vaalgroene moerasriet.
informi
limo glaucaque exponit in ulva.
De enorme Cerberus doet dit rijk van zijn driekelig geblaf
Cerberus
haec ingens latratu regna trifauci
weergalmen, in al zijn lengte
uitgestrekt in een grot aan de overzijde.
personat
adverso recubans immanis in antro.
Wanneer de profetes ziet dat het slangenhaar op zijn nek rechtop gaat
staan,
cui
vates horrere videns iam colla colubris
420
werpt ze hem een koek toe, bestreken met honing en slaapverwekkende
melle
soporatam et medicatis frugibus offam
kruiden. En hij, in zijn razende honger drie keelgaten
opensperrend,
obicit.
ille fame rabida tria guttura pandens
gapt hem mee in de vlucht, ontspant zijn enorme rug,
corripit
obiectam, atque immania terga resolvit
vleit zich neer op de grond en strekt zich in al zijn lengte uit in de
grot.
fusus
humi totoque ingens extenditur antro.
Nu de bewaker verzonken is in de slaap, verzekert Aeneas zich de toegang
occupat
Aeneas aditum custode sepulto
425
en maakt zich snel weg van de oever van het water dat geen terugkeer
toestaat.
evaditque
celer ripam inremeabilis undae
Dadelijk weerklinken stemmen en luid geschrei
Continuo
auditae voces vagitus et ingens
en het geween der zielen van kleine wichten die op de drempel van het
bestaan,
infantumque
animae flentes, in limine primo
beroofd van het zoete leven en weggerukt van de borst,
quos
dulcis vitae exsortis et ab ubere raptos
een zwarte dag heeft meegesleurd en in een wrange dood gestort.
abstulit
atra dies et funere mersit acerbo;
430
Naast hen vertoeven zij die op grond van een valse aanklacht
terechtgesteld werden.
hos
iuxta falso damnati crimine mortis
Toch werd hun dit verblijf niet toegewezen zonder loting, zonder rechter:
nec
vero hae sine sorte datae, sine iudice, sedes:
Minos, de onderzoeksrechter, schudt de urne; hij roept de raad
quaesitor
Minos urnam movet; ille silentum
der zwijgenden samen, hij stelt een onderzoek in naar verleden en fouten.
consiliumque
vocat vitasque et crimina discit.
Vol droefheid bewonen de naburige oorden zij die zichzelf de dood
proxima
deinde tenent maesti loca, qui sibi letum
435
bezorgd hebben met eigen hand en, zonder misdaad te hebben begaan, uit
haat voor
insontes
peperere manu lucemque perosi
het licht hun leven hebben afgeworpen.
Hoe graag, in de lucht van daarboven,
proiecere
animas. quam vellent aethere in alto
zouden ze nu armoede en zware arbeid willen doorstaan!
nunc
et pauperiem et duros perferre labores!
De goddelijke wet verhindert dat, en het droevige moeras met zijn sombere
wateren
fas
obstat, tristisque palus inamabilis undae
houdt hen geketend en de Styx met zijn negen kronkels houdt hen tegen.
alligat
et novies Styx interfusa coercet.
440
Niet verre vandaar vertonen zich, naar alle kanten uitgestrekt,
nec
procul hinc partem fusi monstrantur in omnem
de treurende velden; dat is de naam die men ze geeft.
Lugentes
campi; sic illos nomine dicunt.
Wie ongenadige liefde wreedaardig heeft aangetast en verteerd
hic
quos durus amor crudeli tabe peredit
verwijlt hier verborgen op afgelegen boswegen en door een mirtewoud aan
alle zijden
secreti
celant calles et myrtea circum
afgeschermd; zelfs in de dood verlaat hen de liefdesmart niet.
silva
tegit; curae non ipsa in morte relinquunt.
Aen.VI, 450-476:
IPV p.102-105
Een pijnlijk weerzien
zelfstandige lectuur, met test
Aen.VI, 548-579
IPV p.106-108
De stad der verschrikking
Plots kijkt Aeneas om, en links, aan de voet van een rots,
Respicit
Aeneas subito et sub rupe sinistra
ziet hij een wijde vesting, omgeven door een driedubbele muur,
moenia
lata videt triplici circumdata muro,
550
langswaar een onstuimige stroom van laaiende vlammen cirkelt,
quae rapidus flammis ambit
torrentibus amnis,
de Tartarische Phlegeton, die dreunende rotsblokken voortrolt.
Tartareus
Phlegethon, torquetque sonantia saxa.
Aan de voorzijde een enorme poort, met pilasters van massief staal,
porta
adversa ingens solidoque adamante columnae,
die geen oorlogsgeweld van mensen, zelfs niet van hemelbewoners
vis
ut nulla virum, non ipsi exscindere bello
zou kunnen inbeuken; een ijzeren toren verheft zich tot in de lucht
caelicolae valeant; stat ferrea turris ad auras,
555
en Tisiphone zit daar, de bloedige palla opgeschort,
Tisiphoneque
sedens palla succincta cruenta
dag en nacht, zonder te slapen, het voorplein te bewaken.
vestibulum
exsomnis servat noctesque diesque.
Van hier weerklinkt gekerm, geklap van wrede zwepen,
hinc
exaudiri gemitus et saeva sonare
geknars van ijzer, gesleep van ketens.
verbera, tum stridor ferri tractaeque catenae.
Aeneas bleef staan en ving vol schrik dit lawaai op:
constitit Aeneas strepitumque exterritus hausit.
560
“Zeg mij, o maagd, welk is het wezen van deze misdaden, en met welke
'quae scelerum facies? o virgo, effare; quibusue
straffen worden zij gepijnigd? Wat
is dat luid gekerm dat onze oren treft?”
urgentur poenis? quis tantus plangor ad auras?'
Toen begon de profetes als volgt: “Befaamde leider der Trojanen,
tum
vates sic orsa loqui: 'dux inclute Teucrum,
geen wezen rein van hart mag deze misdadige drempel betreden,
nulli fas casto sceleratum insistere limen;
maar toen Hecate mij aanstelde over de heilige wouden van de Avernus,
sed me cum lucis Hecate praefecit Auernis,
565
lichtte zijzelf mij in over de straffen van de goden en leidde mij door
alles heen.
ipsa deum poenas docuit perque omnia duxit.
De Gnosische Rhadamanthus beheert dit hardvochtige rijk,
Cnosius haec Rhadamanthus habet durissima regna
hij bestraft, neemt verhoor af over bedrog, dwingt bekentenis af
castigatque
auditque dolos subigitque fateri
van al wat men op aarde beging en waarvoor men, blij om de ijdele
wegmoffeling,
quae quis apud superos furto laetatus inani
het zoenoffer heeft uitgesteld tot bij zijn dood, toen het te laat was.
distulit in seram commissa piacula mortem.
570
Onmiddellijk springt op de schuldigen Tisiphone de wreekster toe,
continuo sontis ultrix accincta flagello
gewapend met een zweep, om ze te geselen, en met de linkerhand haar
grimmige
Tisiphone
quatit insultans, torvosque sinistra
slangen op hen richtend, roept zij haar woeste zussen in het gelid.
intentans anguis vocat agmina saeva sororum.
Dan pas, knarsend op hun wanluidende pinnen, gaan de heilige
tum demum horrisono stridentes cardine sacrae
poorten open. Ziet ge
welke wachteres
panduntur portae. cernis custodia qualis
575
in het voorplein zit, welke tronie de drempel bewaakt?
vestibulo sedeat, facies quae
limina servet?
Nog wreder is, met haar vijftig zwarte muilen, de enorme Hydra
quinquaginta
atris immanis hiatibus Hydra
die zich binnen heeft neergezet. En
dan is er de Tartarus zelf,
saevior
intus habet sedem. tum Tartarus ipse
die zich in de diepte tweemaal zover uitstrekt doorheen het duister
bis patet in praeceps tantum tenditque sub umbras
als de blik naar de etherische Olympus aan de hemelruimte doorloopt.
quantus
ad aetherium caeli suspectus Olympum.
EXTRA: een toemaatje